Inzichten uit de positieve beweging rondom fijn oud worden

Met de vraag ‘Hoe wil jij fijn oud worden?’ haalden we begin vorig jaar ideeën voor een toekomstbestendige ouderenzorg op uit alle hoeken van de samenleving. Er bleek een schat aan innovatievermogen te zijn en een heleboel enthousiasme om aan het bestaande systeem te sleutelen. De lessen en inzichten die we in 2020 hebben opgedaan delen we graag met jullie. 

De deadline van de challenge lag op 20 maart, een week na de eerste maatregelen van de lockdown. In één klap veranderde het landschap van de zorg in het algemeen en de ouderenzorg in het bijzonder. Er laaide een felle discussie op over hoe we omgaan met ouderen en kwetsbaren in onze samenleving. We twijfelden over de timing van onze challenge, maar besloten dat er juist nu behoefte is om het innovatiekapitaal van onze samenleving een boost te geven. Immers, uit onderzoek van ActiZ blijkt dat 82% van de Nederlanders de coronacrisis aanmerkt als dé kans om de zorg voor ouderen toekomstbestendig te maken. Deze energie willen we behouden. Daarom bieden wij een platform aan pioniers in de ouderenzorg en bouwen we een duurzaam netwerk van enthousiaste betrokkenen. In dit artikel delen we enkele rode draden uit de inzendingen van de landelijke challenge, onze gesprekken met ouderen en de twaalf geselecteerde initiatieven voor ons pioniersprogramma.

Waar denken mensen aan bij ‘fijn oud worden’?

Tijdens de challenge ontvingen we bijna honderd initiatieven die zich inzetten voor een andere manier van ouderenzorg. Waar valt volgens Nederlanders winst te behalen als het gaat om het welzijn van ouderen? Enkele thema’s kwamen duidelijk naar voren: zingeving, alternatieve woonvormen, sociaal actief blijven, het delen van verhalen, vitaliteit, technologische vernieuwingen, proactieve zorg en kennis. Vooral op de thema’s zingeving en alternatieve woonvormen kwamen veel ideeën binnen. 

Ongeveer twintig procent van de inzendingen ging over een doel hebben in je leven, ook als je oud bent. Deze projecten gaan verder dan een dagactiviteit; ze geven ouderen perspectief door hen te verbinden met anderen en echt onderdeel uit te laten maken van de samenleving. Van lesgeven tot het maken van een eigen podcast. De ideeën zijn niet alleen voor ouderen, maar vooral ook door ouderen! Ze plaatsen ouderen in de schoenen van de gever in plaats van de ontvanger. Volgens ons is dat dé manier om de kracht, ervaringen, kennis of dromen van ouderen niet verloren te laten gaan. 

De inzendingen die zijn gefocust op alternatieve woonvormen gingen vooral over kleinschaliger wonen, meer zeggenschap en inspraak voor de bewoners, wonen met verschillende leeftijden of een plek waar wonen gecombineerd wordt met mogelijkheden om vitaal te blijven. 

Wat willen ouderen zelf?

Naast de challenge spraken we ook met ouderen zelf over fijn ouder worden. Komen de thema’s uit de inzendingen overeen met wat ouderen zelf denken? Dit bleek grotendeels zo te zijn. De thema’s die uit deze gesprekken voornamelijk naar voren kwamen waren het onderhouden van sociale contacten, een fijne woonomgeving en verbinding met de samenleving.

Zo stelden alle ouderen die we spraken dat het hebben van betekenisvolle relaties belangrijk is voor hun welzijn. Een belangrijk aspect hierbij is het gevoel dat de relatie in evenwicht is. Dat er bijvoorbeeld niet alleen voor hen gezorgd wordt, maar dat ze ook iets terug kunnen doen. Met het ouder worden vallen vaak relaties weg. Daarom gaven ouderen aan het zeer te waarderen om het gevoel te hebben dat ze ergens bij horen. Bijvoorbeeld via een club waar ze wekelijks in contact komen met anderen rond een thema dat hen aanspreekt. De pandemie deed veel ouderen realiseren hoeveel waarde ze haalden uit dit soort activiteiten. Gelukkig zijn er pioniers die zich inzetten om deze contactmomenten te organiseren. Zoals Arwen met Buurtpraat waar ouderen elkaar ontmoeten rondom het thema taal, en Loes met Samenkracht, waar ouderen samen ontdekken waar hun kracht ligt en hoe ze die op persoonlijk en maatschappelijk vlak kunnen inzetten.

Een ander veelgehoord thema was een fijne thuisomgeving. Niet alleen de eigen woning, maar ook de omgeving en het contact met buurtgenoten vinden ouderen belangrijk. Verhuizen naar een nieuwe plek kan lastig zijn wanneer je jarenlang op dezelfde plek hebt gewoond. Vaak zijn het de kleine dingen waar je in eerste instantie niet aan zou denken die veel waarde hebben, maar die weg kunnen vallen na een verhuizing. Als iemand bijvoorbeeld gewend is thuis op sokken te lopen en daar in het verpleeghuis geen rekening mee wordt gehouden, kan dat er al voor zorgen dat iemand zich minder op zijn of haar plek voelt. Dat constateert ook pionier Lottie die met Zo voel ik me thuis organisaties praktische handvatten geeft om het thuisgevoel van hun cliënten te vergroten.

Ook in de gesprekken kwam naar voren dat veel van de ouderen graag iets zinvols doen, voor een ander bijvoorbeeld. Voor een naaste, maar ook voor mensen die misschien minder dicht bij je staan. Of om zich meer betrokken te voelen bij de samenleving. Iets waar veel ouderen het moeilijk mee hebben en wat de zorgprofessionals die we spraken ook herhaaldelijk aankaartten, is dat veel ouderen het gevoel hebben af te drijven van de samenleving. 

“De krant lezen is mijn dagelijkse geluksmomentje. Ik leef al zo buiten de wereld. Als ik geen belangstelling had gehad, had ik net zo goed dood kunnen zijn. Ik volg de wereld wel,maar dan vanuit mijn eigen kleine wereldje.” 

Tegelijkertijd wisten veel van de ouderen ook niet zo goed wat hun opties zijn. Pioniers Moniek en Jeanita dragen hier met hun initiatieven Vrijwilligerscentrale en Oudzendbureau mogelijkheden voor aan.

Van genezen naar welzijn

Wat kunnen we opmaken uit de ingezonden ideeën en gesprekken met ouderen en wat zegt dit over de ouderenzorg? De meest genoemde thema’s om ouderenzorg te innoveren zijn niet gericht op fysieke gezondheidswinst maar op andere aspecten van welzijn, zoals zingeving, nieuwe woonvormen, sociaal actief blijven en verhalen delen. De aard van de initiatieven suggereert dat er in de ouderenzorg nog te weinig aandacht is voor deze andere aspecten van welzijn. Er is een drastische verschuiving nodig van een focus op genezen van ziekte naar een focus op welzijn van ouderen. Het zorgstelsel schiet nu tekort om de juiste ondersteuning voor ouderen te bieden. Dit wordt ook erkent in de pas uitgekomen Dialoognota Ouder Worden 2020-2040. Dit past in een bredere blik op gezondheid en zorg. 

Zorg gaat niet alleen om genezen, maar om het leven te kunnen leven dat eenieder voor ogen heeft: een leven lang leven.